Maart: Strijd

Cycli: Liefdesvuur dat ons doordringt, Tot zegen zijn

Jorge Luis Borges
(Vertaling ‘Tertulia’ Benita Wiessing)

Christus aan het kruis
Christus aan het kruis.
Zijn voeten raken de grond.
De drie stukken hout zijn van gelijke hoogte.

Christus is niet de middelste. Hij is de derde.
De zwarte baard hangt over zijn borst.

Zijn gezicht is niet het gezicht van de bidprentjes.
Het is wrang en joods. Ik kan het niet zien
en ik zal het blijven zoeken tot de laatste
dag van mijn voetstappen op aarde.

De man, gebroken, lijdt en zwijgt.
De doornenkroon doet hem pijn.
Tot hem dringt niet de hoon door van het plebs
dat zijn doodsstrijd al zo vaak heeft gezien.
Die van hem of een ander. Het maakt niet uit.

Christus aan het kruis. In verwarring
denkt hij aan het koninkrijk dat hem misschien wacht,
denkt hij aan een vrouw die niet de zijne geweest is.

Het is hem niet gegeven de theologie te zien,
de ondoorgrondelijke Drieëenheid, de gnostici,
de kathedralen, het scheermes van Occam,
het purper, de mijter, de liturgie,
de bekering van Gudrun door het zwaard,
de Inquisitie, het bloed van de martelaren,
de gruwelijke kruistochten, Jeanne d’Arc,
het Vaticaan dat legers zegent.

Hij weet dat hij geen God, dat hij een mens is,
die sterft met deze dag. Dat telt niet voor hem.
Voor hem tellen alleen de harde ijzeren spijkers.

Hij is geen Romein. Hij is geen Griek. Hij kreunt.
Hij heeft ons prachtige beeldspraak nagelaten
en een leer van vergeving die het verleden
kan uitwissen. (Die spreuk
heeft een Ier geschreven in een gevangenis.)

Zijn ziel zoekt het einde, haastig.
Het schemert. Hij is al gestorven.
Er loopt een vlieg over zijn roerloze vlees.
Wat heb ik eraan dat die mens
heeft geleden, als ik nu lijd?

Maart: Strijd

Cycli: Liefdesvuur dat ons doordringt, Tot zegen zijn

Engel van Staedler

Wat is een kruis?

                     Een lot?
                     Een doel?

                     Een product?
                     Een mededeling?

                     Persoonlijk?
                     Nee, iedereen
                     kan er aan.

                     Onpersoonlijk?
                     Nee, er is er voor                       ieder één.

 Door Kees van der Zwaard

Rego – Vrouw met zwaard

Februari: Ascese

Cyclus: Gelijkenissen, Liefdesvuur dat ons doordringt

uit: ‘leven als een kluizenaar, wijze lessen voor alledag’ van B. Standaert

“Verstillen dankzij de afzondering. Naar binnen trekken, gezien de keuze om het op
die ene plaats uit te houden. Bezinnen en bezinken. Een woestijnvader zei: ‘Kom naar
de woestijn met je glas water waarin behoorlijk veel zand gevallen is. Laat nu maar
het zand bezinken. Stop met roeren in je glas! Licht komt binnen in je verhaal. Je ziet
de korrels op de bodem van het glas. Door niets te doen komt er helderheid in je
leven, Vertrouw daar op.”

Stilleven, door Willem Althuis

Elia in de stilte na de aardbeving en vuur, 2013 Harbert Booij

Volodymyr the Great – Marco Baas 

Wie is Volodymyr?

Voor zover bekend was zijn moeder geen maagd en was er geen engel die haar bevruchtte – al kan de overlevering ons te zijner tijd nog andere info influisteren. Misschien was er een geest, maar dan wel één met Januskop – zoals elke verwekking gepaard gaat met komedie en tragedie. Aan de twaalfjarige clown van de klas werd een grote toekomst voorspeld. Aldus geschiedde.
De verhalenman ging in zaken. De zakenman deed in verhalen. Totdat zijn zaak zijn verhaal en zijn verhaal zijn zaak werd.
Vice versa ingehaald door Dienaar van het volk werd hij ingehaald als Dienaar van het volk. Van rijke loser tot gekozen lege huls.
Toen de kogel van de oorlog die huls vulde begonnen er uitspraken te circuleren als heilige woorden: ‘Ik hoef geen lift. Ik heb wapens nodig.’ ‘Ik blijf hier. In Kiev. Op de Bankovastraat. Ik verstop me niet en ik ben bang voor niemand.’ ‘Ik ben misschien niet de sterkste strijder maar ik ben niet bereid iemand te verraden.’ ‘Hang geen foto’s van mij op. Neem foto’s van je kinderen. Kijk daarnaar voordat je een beslissing neemt.’ 
Stemmers werden volgelingen: ‘Omdat hij is gebleven hopen we nog steeds dat we winnen.’ Zijn dwingende ‘ik wil het’ klonk minder sacrosanct, maar volgens voorlichters was die uitspraak apocrief. Zeg nou zelf: dit is de man die zich uitspreekt bij elke gebombardeerde flat. ‘Dit was mijn huis.’ Bij iedere dode man op straat. ‘Dit was mijn vriend.’ Profeten wagen zich aan opties voor zijn laatste woorden. ‘Dit was mijn lichaam.’
Zijn vrouw bidt dat de V.S of de E.U. geen ezel voor een intocht leveren. Zijn dochter speelt, zo traag ze kan, met een matroesjka van holle lijkkisten. Gelukkig is ze nog niet aangekomen bij de laatste huls, de leegte.

Januari: Inzicht

Cyclus: avonturiers onder een open hemel, Gelijkenissen

In zijn bewerking van psalm 121 – een pelgrimslied – zet Arvo Part de tekst op steeds dezelfde toonhoogte (met soms een octaaf verschil). Maar de instrumentele omgeving zorgt steeds voor een nieuw verband waarin de woorden klinken. Een fascinerende vertolking van een levensreis en een levensvraag, waarbij de reiziger tegelijk zichzelf blijft en verandert.

gebed voor dit lijf

mijn hoofd is los

heb ik mijn gedachten afgezet?
of is mijn ego in de wolken?

geen idee hoelang ik al zo ben
de tijd heeft mij bekropen

armen, benen weggenomen
torso ben ik, zonder tast

lichaam zonder grond
een mensje loos

begin in mij een goed verhaal
waar en heel, met kop en staart

waarin ik mijn vingers spits
in de richting van omarmen

waar mijn tenen tippen aan de bron
en het lef ontspringt te lopen

naar de plek waar mijn verloren hoofd
in kan dalen als een open mind

Kees van der Zwaard, 24 september 2022

‘De verloren zoon’ – Johannes Wickert

Wat wilde ik?
Die vraag heb ik mijzelf vaak gesteld.
Ik wilde vrij zijn:
Dat is het makkelijke antwoord.
Vrij zijn is niet moeilijk om te willen.
Wel om te zijn.

Ik wilde zelf.
Ik wilde alleen.

Wist ik wat ik wilde?
Nee.
Tot ik het was.
Alleen.
Echt alleen.
Helemaal alleen.
Zonder enige verbinding.

December: Avontuur
Cyclus: avonturiers onder een open hemel

O laat mij vrij, fluisterde zij naar boven,
o laat mij vrij, desnoods om kwaad te doen.

Laat mij luid spreken, ook al zou ik liegen,
geef mij te eten, drinken, ook al zou ik spugen,
liefhebben, zelfs al zou ik ontrouw zijn.

Ik vast te lang en haat de geur der heiligheid,
ik ben op slot en haat de veiligheid.
Ik lig als Gulliver gebonden
door duizend levende, niet zichtbare en taaie draden.

Maar mogen deze grote voeten niet weer waden
en mijn plat uitgestrekte, open handen
nooit weer iets grijpen, strelen? Dode landen.

Laat mij weer vrij. Ik wil weer rechtop staan
en ga opzij. Dan doe ik minder kwaad,
dan als ik lig gebonden, met die diepe haat
der machtelozen, die alleen maar ogen zijn,
gladde geruisloze, opalen kannibalen.

M. Vasalis, Vergezichten en gezichten, Fragmenten III

De wind draait – De Dijk

Rébecca Dautremer: Maria hoort de engel

Maria schrikt
niet van de engel
in verhalen doken ze al eerder op
nu dus hier

niet van de windvlaag
gure tijden waaien vaker door Nazareth
en dit is warm

niet van de ademtocht
zwaar werk leerde haar zuchten
en dit klinkt licht

niet van de groet
wie goed doet goed ontmoet
dag jij!

niet van de aanraking
haar verlangen bestaat al lang
vertelt haar huid

niet van de vleugelschaduw
al wekt die wel verwachting
… en schroom

Maria schrikt
van de wereld achter de woorden:
alles nieuw!?

Kees van der Zwaard

OVER HET DOEN VAN EEN NIEUWJAARSWENS

Bereik eerst overeenstemming over het tijdstip
waarop het nieuwe jaar begint.
1 januari ligt voor de hand, tenzij anders afgesproken
of als je joods bent of chinees of niet aan tijd gebonden.

Vervolgens komt het aan op de afstemming,
de toonsoort van je belangstelling: hoe wens je wie wat?
Zeg je ‘gelukkig nieuwjaar’ – geef dan geen definitie
om te voorkomen dat je niet uit je woorden komt.

‘Veel heil en zegen’ is een oude optie.
Gelieve bij atheïsten dat alleen te denken.
Een wens is geen boodschap.

Verlam creatievelingen niet met ‘doe je ding’.
De verbeelding heeft het al zwaar genoeg.

‘Optimale winstmaximalisatie’ voor kapitalisten
dien je te vermijden – het is gewoon een taalfout.

‘En dat we toffe jongens zijn’ mag je zingen
maar moet steeds opnieuw blijken.

‘Een blessurevrij seizoen’ voor sportievelingen
is aardig, maar pijnloos leven bestaat niet.

Alleen ‘een nieuw jaar’ voor zieken, mogelijk stervenden, kan,
maar vertel dan tegelijk waar je troost vindt.

Niets wensen kan ook.
Blijf dan binnen.

Praat over hoop,
maar geef geen planning.

Wens geluk
en beloof om eerlijk te zijn.

Spreek van verlangen.
Je mag er bij zuchten.

Kies je voor de liefde,
dan zal een kus veel goed doen.

Kees van der Zwaard

November: Rouw en troost

Cyclus: Op de bodem

Allerzielen
Ik mis je dichterbij

ik kan je niet meer voelen
dan hier in mijn gemis
op dit punt van verdwijnen
bezie ik wat er is

ik kan je niet meer raken
jouw leegte woont in mij
ik mis je naar mij toe
ik mis je dichterbij

een oude kleurenfoto
vertelt me hoe het zit
je tinten worden grijzer
vervagen naar zwart-wit

de volle doos op zolder
die jij nog hebt verhuisd
staat daar nu overbodig
bewijs van jouw niet-thuis

ik kijk naar de kalender
van wat ik vroeger had
de dagen worden maanden
ze vallen blad na blad

je ligt tussen de scherven
van wat gevallen is
geen plattegrond verwijst me
geen weg in mijn gemis

ik kan je niet meer voelen
dan nu in dit gemis
op dit punt van verdwijnen
ervaar ik wat er is 

ik kan je niet meer raken
jouw leegte woont in mij
ik mis je naar mij toe
ik mis je dichterbij

al leerde ik je kennen
ik word nog steeds verrast
je schiet me soms te binnen
geen beeld waarin jij past

ik zie de lege schommel
in de tuin die bloeit
wonderlijk hoeveel er
om jouw leegte groeit

de lege stoel aan tafel
wacht nog steeds op jou
vreemd is de vervulling
afwezigheid als trouw

mijn handen willen tasten
ik kan er niet goed bij
ongrijpbaar mijn houvast
hoe adem jij in mij

ik kan je niet meer vinden
dan nu in mijn gemis
op dit punt van verdwijnen
voel ik wie er is

ik kan je niet meer raken
jouw leegte woont in mij
ik mis je naar mij toe
ik mis je dichterbij

Kees van der Zwaard
26 oktober 2023

Beeld: Stephen de Staebler

Schraal
Zonder jou –
dat is als de winter
niet te ontkennen, niet
weg te dringen, geen
bloei, geen vruchtdragen
zelfs niet de luister
van stervend blad
de hemel ongenaakbaar
de middag duister
de grond bevroren, geen
vogels, geen lokroep
versteende liefde en overal
diezelfde schrale wind

Dan niet willen bloeien
tegen de strenge wetten in
geen warmte zoeken waar
ik die niet vind
maar buigen met mijn toppen
en schuilen in mijn schors
diep neergaan in mijn wortels
de zuivere sappen proeven
van wat opnieuw begint
verscholen, doodstil het
water putten en omhoog
voeren tot achter
mijn knoppen.

Catharina Visser

Soort

Waarom wij niet bij wanhoop, eender wiens, formaties vormen
zoals eenden eensklaps tegen luchtwerveling.
een v. Misschien een visgraatvloer van wij
honderd dichtstbijzijnden, voeten geschrankt tegen kruinen
zodra een gong weerklinkt waarmee die ene aanvraagt een
tijdelijke bevrijding, evacuatie uit zichzelf naar
‘de soort’. Of haalbaarder: die ene radeloze die zich wurmt
acrobatisch in een reiskoffer die wij dan door- en doorgeven door
straten, met als bestemming slechts zijn onvoorwaardelijke
blijven. Tot hij de koffer openstampt, zichzelf weer aandurft, aan-
vat.

Ruth Lasters, Lichtmeters, Antwerpen 2015, p.15

In dit te late einde…
In dit onvoltooid gemis…

Wij zijn vrij om te kiezen tussen de weg van Job en de weg van de vrienden van Job. Wij moeten het verstand hebben, ik zeg het verstand en niet de moed, om de weg van Job te kiezen. Er is meer nodig dan moed alléén om een weg te gaan die ogenschijnlijk naar niets leidt. Er is meer nodig om over de bodemloosheid van ons eigen dwaasheid te lopen en vervolgens gevonden en gered te worden door God, die ons op deze weg geroepen heeft. Het is noodzakelijk om in te zien, dat als hij ons roept, dit voor ons de enige weg is, die voor ons openstaat. En wat de moed betreft: Hij zal erin voorzien. En Hij zal er vanzelfsprekend eerder in voorzien om de hoop in ons levend te houden, dan omdat wij sterk moeten zijn. Wij moeten er niet van uitgaan dat wij, onszelf onderzoekend, de moed zullen vinden om daar dan weer troost uit te putten. Het beeld van Christus aan het kruis, verlaten, gehuld in duisternis, maar reeds zegevierend, is onze troost.

Thomas Merton, Een leven lang om geboren te worden

Oktober: Cel

Cyclus: Geroepen worden (Jozef)
Cyclus: tot op de bodem

Afbeelding: Sieb Posthuma

Deur

De deur sluit zich.

De sleutel draait zich om.

Stilte valt.

Ik kijk om me heen.

Ik kan geen kant op.

Mijn gedachten lopen

tegen de muren

van mijn hoofd.

Een cel kan je leraar zijn.

Ik weet het.

En ik kan knettergek worden.

Ik weet het.

Kees van der Zwaard over Dietrich Bonhoeffer

Afbeelding: Juke Hudig

Steen

stel

mijn cel

is geen ruimte

geen lege doos

maar een steen

massief

een rots

met mij erin

niet versteend

als blok wanhoop

maar ingebed

als deel van dit geheel

stof in stof

wie haalt mij uit die steen?

wie bikt mij vrij?

wie maakt mij tot zijn maaksel?

diep mij op uit dit massief

raak mij met uw scherpte

beitel mij zonder twijfel

vorm mij om

bevrijd mij tot uw mens

maak mij tot uw beeld

en wat word ik dan?

een David?

een nieuwe denker?

of een pièta?

en ben ik dan

de moeder

of de dode zoon?

Kees van der Zwaard over Dietrich Bonhoeffer

Neem dit kleine hart van mij.

Het is alles wat ik heb.

Buiten wordt het langzaam stil en donker in de straat.

Laat me niet alleen.

Tekst en muziek: Alex Roeka

September: Roep

Verhalende theologie #1

En ik sprak tot hem:
Zijn er antwoorden op dit alles?
En hij sprak:
Het antwoord is in een verhaal
en het verhaal wordt verteld.

En ik sprak:
Maar er is zoveel pijn
En zij antwoordde plompverloren:
Pijn komt nu eemaal voor.

Toen sprak ik:
Zal ik ooit betekenis vinden?
En zij spraken:
Betekenis zul je vinden

waar je betekenis geeft.

Het antwoord is in een verhaal
en het verhaal is nooit af.

Pádraig Ó Tuama