door Frank de Munnik
frankmun@xs4all.nl
‘Nu weet ik het zeker, muziek troost’, zei een collega. Zijn moeder was die week overleden en muziek bracht hem troost. Hoe werkt dat eigenlijk bij mij? Is muziek een troost? Ik maakte een lijst, met wat het eerste in mij opkwam. Alle muziek is terug te vinden op Spotify. Troost en vooral veel luister- en leesplezier gewenst!
Leonard Cohen – You Want It Darker
Mooie man met diepe stem en onafscheidelijke hoed. Cohen kende als geen ander zijn beperking, niet kunnen zingen. Bij Cohen is het een soort ‘praten’, maar dan zo melodieus en vol muzikale details. Deze CD maakte hij vlak voor zijn overlijden op 82-jarige leeftijd. Ongelooflijk… mijn vader is op een haar na 86 en ik kan me hem met geen mogelijkheid voorstellen op een CD. Alhoewel, mijn vader ontdekte Cohen een aantal jaren geleden en geniet er wekelijks van!
Cohen overdenkt op deze plaat zijn leven en het komende afscheid in prachtige zinnen vol religieuze verwijzingen. Muziek waarbij je een stoel aanschuift, je ogen sluit: Cohen begint te vertellen.
John Dowland door Paul O’Dette
Iedere generatie heeft wel een ‘muzikale treurwilg’, heerlijk vol zelfmedelijden luisteren naar de schijnbare zinloosheid van het bestaan. Van Billie Eilish tot Joy Division en Hank Williams. In de 16de eeuw was er John Dowland. Hij leefde in een tijd dat ‘melancholie’ als ‘levenskunst’ werd beschouwd. Er verscheen zelfs een handboek: The Anatomy Of Melancholy. Dowland ondertekende zijn composities met ‘Semper Dowland, Semper Dolens’: ‘Altijd Dowland, altijd treurig’. Maar wat is zijn muziek van een verstilde schoonheid. Droefenis als design, uiterst gestileerd. Trouwens, ideaal om bij te lezen en te studeren!
English Royal Funeral Music door Vox Luminis
Jammer dat de hoofdpersonen het zelf niet meer konden horen. De Engelse koningen en koninginnen zijn gezegend met werkelijk sublieme muziek na hun overlijden. Neem alleen al ‘O dive custos’ van Henry Purcell. Twee hoge sopranen draaien om elkaar heen, een langzame dans vol verdriet en schoonheid.
Ik hoorde het jaren geleden live in Vredenburg. Daarna was het even doodstil in de zaal en vervolgens een groot applaus. Na afloop dronk ik wat in het café, en daar kwamen de sopranen binnen, lachend en in spijkerbroek. Ik vertelde hun dat ik zo genoten had en het knap vond dat ze zo geconcentreerd konden zingen. ‘Dank je wel, maar nu eerst bier!’. Een relativering die ik wel troostrijk vind.
Couperin – Tic Toc Choc door Alexandre Tharaud
Na het overlijden van mijn moeder kon ik bijna anderhalve week geen muziek verdragen. Wat in mijn geval wat wil zeggen, want ik luisterde van ’s ochtends tot ’s avonds laat. Maar bij de minste of geringste klank brak ik als heel dun glas.
Voorzichtig probeerde ik het met muziek van Francois Couperin. En dat ging, sterker nog, ik vond het prettig om aan te zetten en de Franse barokklanken om me heen te hebben. Waarom? Misschien wel omdat ik vind dat Couperin op een hele goede wijze nergens over gaat. Prachtig gemaakte miniatuurtjes die mij ademruime gaven.
Bach – Motetto o Jesu Christ, meins lebens licht, BWV.118 door Pygmalion
Veel ‘begrafenismuziek’ van Bach is niet droevig, eerder als een zachte, kashmirwollendeken voor je oren. Neem nu dit motetto, hoeveel troost gaat er in negen minuten muziek?
Muziek met een ongehoord diep vertrouwen, geen zeker weten als de dood in pot, maar een innerlijk weten dat het uiteindelijk goed komt. Ik stel me weleens voor dat het voor Bach die zoveel ‘dood’ om zich heen had (elf van zijn kinderen overleden en hijzelf was al vroeg wees) een vorm van rouwarbeid was. Componeren dwars door het verdriet heen en jezelf er ‘doorheen werken’. Misschien daarom wel dat deze muziek zo vol vertrouwen klinkt, Bach is met veel pijn en moeite (die wij nergens horen) overgestoken en laat horen hoe mooi de overkant is.
Requiem Missa pro Defunctis door The Cistercian Monks van Stift Heiligenkreuz
Bij binnenkomst in de kerk droegen wij de kist bij de uitvaartdienst voor mijn moeder. Een moment waarop al mijn zintuigen wagenwijd openstonden, een eeuwigheid gebald in enkele seconden. Terwijl wij langzaam naar voren liepen, hoorde ik het begin van het Requiem, Gregoriaans gezongen. Ik voelde me opgenomen in een traditie van eeuwen. Al meer dan duizend jaar wordt dit gezongen bij een uitvaart. Vreemd genoeg maakte het me niet verdrietig(er). Eerder sprak er een dankbaarheid en diepe rust in deze muziek en een besef dat er nog een wereld is, van mensen die uit de tijd zijn.
Beethoven – Pianosonate nr.31 door Remy Geniet
Tijdens mijn opleiding aan het conservatorium kreeg ik soms te horen. ‘De late Beethoven is het hoogst haalbare in muziek’. Oef, daar kreeg ik het benauwd van. Het hoogst haalbare? Dat leek me uitermate saai. En toch. Nu denk ik soms, ‘Tja, inderdaad, het hoogst haalbare’. Wat is dat dan? Een samengaan van intellect en emotie en een ongekende inventiviteit. Het lukt Beethoven inderdaad, en hoe ‘later’ zijn muziek, hoe meer je een peilloze diepte ‘inluistert’. Deze late muziek klinkt ook onthecht, grenzeloos vrij. Beethoven heeft er dan een leven op zitten, is doof, een relatie is nooit gelukt, evenmin als de zorg voor een pleegkind. Genoeg voor een mens om eens ongegeneerd te gaan klagen en met gebalde vuist naar God te roepen: ‘waarom’? Niet bij Beethoven. Bij hem is een lyrische filosoof aan het woord die denkt en dicht in en door muziek. Ultieme troost?
John Sutton – Salve Regina door Huelga’s Ensemble
Als ik in een kerk of kathedraal ben, kijk ik steevast even omhoog. Mijn ogen dwalen langs het plafond, soms tientallen meters boven mij. De bogen, de kunstige schilderingen, de schier oneindige hoogte. Oneindigheid, en soms voel ik me even opgenomen in een andere tijd. Iets is vele malen groter dan ik ben. Er is een eeuwigheid voor en na mij. Vooral in oude muziek kom ik dit in klank tegen. Neem nu het Salve Regina van John Sutton. Het lijkt stil te staan terwijl het beweegt. Het maakt de stilte hoorbaar, juist door te klinken. Het is zonder tijd, alsof het al eeuwenlang klonk voor mij en nog eeuwen zal klinken na mij.
Cyrillus Kreek – The Suspended Harp of Babel door Vox Clamantis
Als kind vond ik het al leuk, maar ook gewoonweg fijn, om in de bibliotheek te zijn. Te ontdekken welk systeem er in zat, vervolgens de boeken pakken, bekijken, en lezen. Ik had het idee dat de hele wereld in de boeken zat. Alles wat ik niet begreep, de antwoorden stonden daar in de lange rijen kasten.
En nog steeds denk ik dat, al weet ik dat de antwoorden daar niet staan, maar dat het vragen altijd doorgaat. Wekelijks ben ik te vinden in een bibliotheek, een archief, een boekhandel, en nog altijd kom ik boeken en muziek tegen waarvan ik het bestaan niet wist en waarvan ik toch het idee heb dat ik het ken. Of dat ik dit zocht zonder het te weten.
Dit jaar bracht het ensemble Vox Clamantis een CD uit met werk van Cyrillus Kreek. Een in 1962 overleden componist uit Estland. Overwegend muziek voor koor, met diepe wortels in de volksmuziek van Estland. Vaak religieus. Onwaarschijnlijk mooi. En voor mij een troost, dat er altijd wel weer wat komt als ik in de bibliotheek ben.
Heb je nog geen abonnement? Wijs verschijnt zes keer per jaar. De abonnementsprijs is €22,50. Mail voor een abonnement of een proefnummer naar het secretariaat van de Oecumenische Janskerkgemeente.
