Onbetaalbaar – Herinneringen aan Henny Vrienten

“Jullie kunnen mij toch niet betalen”.  

Henny Vrienten is overleden. Op 73-jarige leeftijd. Dat maakte zijn familie afgelopen maandag bekend. Het was bekend dat hij ziek was, het was immers de reden waarom het afscheidsconcert van Doe Maar werd afgelast. Toch kwam het bericht plotseling en onverwacht. Zelf zei hij daarover: “Je zult het niet van me horen als ik morgen ongeneeslijk ziek ben. Ik kan zoiets niet delen met Nederland. Daar heeft niemand iets mee te maken”, aldus Henny Vrienten in een interview met Oor in 2014. We halen herinneringen op. Herinneringen aan iemand die voor ons onbetaalbaar was. Herinneringen aan Henny Vrienten.

Hij werd natuurlijk bekend als zanger en bassist van de Nederlandse band Doe Maar. Deze band werd in 1984 opgeheven. Niet door een gebrek aan succes, want de populariteit van de band was ongekend. Doe Maar stopte door een teveel aan succes. Maar Henny stopte niet. Hij ging verder. Eerst als singer-songwriter en als producer. Later legde hij zich toe op het componeren. Het componeren van filmmuziek en van muziek voor televisie. Hij nam in 1999 het stokje over van Harry Bannink en schreef talloze liedjes voor Sesamstraat en het Klokhuis. Ook schreef hij veel liedjes (tot 2019) voor het Sinterklaasjournaal. 

Marieke Milder, destijds gemeentepastor bij (toen nog) de EUG hoorde hem ooit in een interview zeggen dat hij graag nog eens een mis zou willen schrijven. En met die uitspraak beginnen onze herinneringen aan Henny Vrienten. Marieke nam contact met hem op en legde hem de vraag voor of hij dan voor ons niet een mis wilde componeren. Hij bleek geïnteresseerd. En dus ging Marieke samen met  haar collega Jasja Nottelman, onze toenmalige studentenpastor,  bij hem langs om het eens te bespreken. “Zijn werkkamer had een hele lange boekenwand, gevuld met poëzie. Hij had het allemaal gelezen, zei hij. Achter hem zag ik Shakespeare, van die dikke oude banden. Hij heeft gedichtenbundels uitgegeven, met wat hij zelf mooi vond”,  herinnert Marieke zich van die eerste bijeenkomst.

Poëzie was een grote liefde van Henny. Maar hij vond poëzie niet geschikt om op muziek te zetten. “Ik heb het nooit onder stoelen of banken gestoken dat ik poëzie niet erg muziekfähig vind. Een bundel lezen doe je in een hoekje, een-op-een met de bladzijden. Als je een regel niet onmiddellijk begrijpt, kun je hem nog eens lezen. Een liedje moet rechtstreeks door de lucht van de zanger naar het publiek. Daar is poëzie helemaal niet geschikt voor. Ik ben in de Nederlandstalige popmuziek niet dol op poëtische teksten. Dan denk ik: er is een directere manier om dit te vertellen. Die manier handhaaf ik. Spreektaal, weinig metaforen, dat vind ik het mooist”, zei hij hierover in een interview.  In een tv-uitzending van NOVA zei hij ooit nog eens een poëzie winkeltje te willen beginnen. “Een winkeltje waar ik dan zit te lezen en waar niets wordt verkocht”.

Hij had er wel oren naar, die mis voor ons. Hij had, naar eigen zeggen, niet veel met geloven en kerk. Hij was katholiek opgevoed maar losjes. Het was aan hem niet erg besteed. “Ik heb niets met geloven en kerk”, zo zei hij. Maar hij had er ook niets op tegen. Jasja Nottelman: “Hij vertelde over zijn jeugd als misdienaar, waar hij warme herinneringen aan had, fotoalbum erbij. Het was een mooi gesprek met een bijzonder mens”.

En zo werden ze het eens. Henny Vrienten zou, op verzoek van Jasja en Marieke, een mis schrijven, liturgische muziek componeren. En hij zou dat gratis doen. Helemaal voor niets. Want, zo zei hij in het eerste gesprek, “jullie kunnen mij toch niet betalen”. Hij stelde als voorwaarde dat deze muziek ook voor andere gemeenschappen beschikbaar zou komen.

Zo werden er teksten bij elkaar gezocht. Teksten bij de vaste onderdelen van een viering. Er zou alleen geen Tafelgebed worden gemaakt. Er werd gebruik gemaakt van teksten van Augustinus, Johannes van het Kruis en Lloyd Haft. Daarnaast werden ook eigen teksten verzameld en gemaakt. Van openingslied tot slotlied. Een mis van Henny Vrienten. Het groeide uit tot een begrip. Tot op de dag van vandaag zingen we geregeld muziek uit wat in de Oecumenische Janskerkgemeente de Vrienten-viering is gaan heten. Of zoals we het bij de voorbereiding van een viering zeggen: ‘Het kyrië uit Vrienten”

Maar het duurde even voordat deze verzameling liturgische muziek compleet was. Het gesprek met Henny vond in 2004 plaats, maar het zou tot 2008 duren voordat alle muziek af was. “Op een gegeven moment geloofde bijna niemand meer dat het er nog van zou komen”, zegt Marieke, “maar ik hield contact met hem en wist zeker dat het zou gaan lukken”. En het kwam er. In 2008 was de cyclus compleet en dus kon koordirigent Hans Leeuwenhage met het Janskoor aan de slag. Er werd geoefend dat het een lieve lust was. Er werd een lied-dag georganiseerd en een klein orkest geformeerd. Zo groeide, zonder dat we het toen wisten, een klein monument in ons midden: De Vrienten-viering. Op 14 september 2008 ging de Vrienten-viering in première. In de Janskerk tijdens een viering van de EUG, inmiddels de Oecumenische Janskerkgemeente. De toenmalige actualiteiten rubriek NOVA (vanaf 13:40) besteedde uitvoerig aandacht aan de doop van de Vrienten-viering.

Marieke Milder zei destijds: “Met nieuwe muziek weet je het eigenlijk niet zeker. Pas wanneer je gaat vieren weet je het. Nou heb ik best wat ervaring met vieren en ik denk wel dat dit gaat werken”. En het werkte. Na de glansrijke première in 2008 zijn de afzonderlijke delen van de Vrienten-viering populair gebleven en worden ze graag en vaak gezongen in de vieringen van de Oecumenische Janskerkgemeente. Tot op de dag van vandaag. De zin “ruimte waar het licht kan komen” uit de Vrienten-viering is een uitdrukking waarin we ons als gemeente herkennen. En wie iets langer bij ons is, die hoort de eenvoudige maar veelzeggende melodie die Henny maakte op deze tekst.

“Toen de demo kwam, die hij helemaal zelf had ingespeeld en – gezongen, zei hij dat hij zelf het Kyrie het mooiste vond. Als de golfslag van de zee, zoiets”, herinnert Marieke Milder zich. “Voor mij ademt de muziek die hij voor de Janskerkgemeente schreef een diepe, spirituele laag. Een laag die verbonden is met een bijzonder mens”, aldus Jasja Nottelman.

In de Vrienten-viering, waarvoor Henny de teksten  niet schreef, is zijn opvatting over tekst goed hoorbaar. Het is veelzeggende eenvoud, contemplatief. Muziek die, in combinatie met de tekst, rechtstreeks gaat van de schrijver (of de inhoud?) naar de zanger die tegelijk ook de luisteraar is. Hij maakte het als de, naar eigen zeggen, halve priester die hij altijd bleef. Met zijn eigen woorden: “Ik geloof dat er nog altijd een halve priester in mij huist. Ik doel niet op het prediken, maar op de contemplatie, de teruggetrokken concentratie. Je los van de wereld op één onderwerp concentreren, dat heeft mij altijd aangetrokken.”  (Oor, 2014)

Het slotlied van de Vrienten-viering eindigt met een ernstige knipoog naar de oorsprong van de bekendheid van Henny Vrienten:

“Doe maar
durf maar”

Waarna het vervolgt:

“ga en straal”.

Hij zei zelf: “Jullie kunnen mij toch niet betalen” en zonder het te weten voorspelde hij daarmee dit: Henny Vrienten is voor ons onbetaalbaar. Van onschatbare waarde. Onvergetelijk.
Henny geloofde niet in een leven na de dood, in welke vorm dan ook. Zo is hij de dood ingegaan.
Maar hij zal voor ons voor altijd blijven stralen in de schitterende muziek die hij voor ons schreef.
Dat hij ruste in vrede.

Voor dit artikel zijn wij veel dank verschuldigd aan Marieke Milder, Jasja Nottelman en Monie Doodeman.